We all need Rest & Fun.
Perfectionisme: Meer dan alleen hard werken of je uiterste best doen.
​Een jonge advocate in Amsterdam streeft naar het “perfecte” pleidooi. Een interieurverzorger in Tilburg wil alle dertig ruimtes in een kantoorpand schoon hebben voordat zijn dienst eindigt, terwijl hij redelijkerwijs maar tijd heeft voor vijftien. In Rotterdam vraagt een ondernemer teveel van zichzelf en haar medewerkers omdat haar product het allerbeste op de markt moet zijn en in Utrecht ploetert een student van laat op de avond tot in de vroege ochtend aan een scriptie die voor hem nooit “af” gaat voelen. Perfectionisme kent vele gezichten en kan overal toeslaan. Maar wanneer verandert hard werken in perfectionisme? Laten we het eens onder de loep nemen.
​
Wat is perfectionisme precies?
​
Perfectionisme is geen simpel synoniem voor “zorgvuldigheid”. Het gaat om extreem hoge persoonlijke normen én een sterke neiging tot zelfkritiek als die normen niet worden gehaald. Drie vormen zijn te onderscheiden:
Zelfgericht: jijzelf moet perfect presteren.
Op anderen gericht: ook mensen om je heen moeten voor jou foutloos zijn.
Sociaal opgelegd: het gevoel dat je door je omgeving beoordeeld wordt op perfectie. Deze laatste hangt het sterkst samen met klachten zoals angst en depressie.
​
Hoe ontstaat perfectionisme?
Onderzoek van o.a. de APA, Trimbos en universiteiten wereldwijd laat zien dat de wortels van perfectionisme vaak liggen in een drietal factoren, of combinaties hiervan:
Erfelijkheid: sommige mensen hebben een persoonlijkheid (of persoonlijkheids-kenmerken) en zijn gevoeliger voor kritiek en prestatie-druk dan andere mensen.
Opvoeding: in gezinnen waar fouten niet geaccepteerd werden of alleen perfectie werd beloond, ontwikkelt perfectionisme zich vaker.
Maatschappelijke druk: in Nederland voelen veel jongeren druk vanuit studie, werk en sociale media. Vooral in grote steden waar concurrentie hoog is.
​
Perfectionisme is tevens een kenmerk bij eetstoornissen, sportverslaving en werkverslaving. Bij deze problematiek wordt doorgaans een genetische kwetsbaarheid vastgesteld, waardoor het belangrijk wordt om te kunnen onderscheiden of het slechts gaat over persoonlijkheids-kenmerken (temperament in de volksmond), of dat een verslavingscomponent hierin een rol speelt. Met Lotte in Breda stelt hierbij de vraag: is het mogelijk dat bij sommige vormen van perfectionisme vanuit een verslavings-perspectief dient te worden gedacht en gehandeld? Je leest hier meer over op mijn pagina “Procesverslaving”.
​
Wat zijn de gevolgen van perfectionisme?
Op korte termijn: betere prestaties, oog voor detail. Lange termijn: verhoogd risico op psychische en fysieke klachten zoals: depressie en angststoornissen, burn-out en chronische stress, eetstoornissen, spanningsklachten en slaapproblemen. In diverse steden melden lokale hulp-organisaties dat perfectionisme vaak meespeelt bij een Burn-Out en depressieklachten. Zeker bij Burn-On zijn dergelijke fysieke en mentale klachten veelal afkomstig vanuit een vorm van perfectionisme.
​
Ontwikkelingspotentieel: Perfectionisme kan er ook voor zorgen dat iemand niet kan groeien naar zijn of haar werkelijke potentieel. Het kent een verdrukkende werking op ontwikkelen en groeien.
Psycholoog Lotte helpt jou door middel van eigentijdse, inzichtgevende therapie in Breda, op gebied van perfectionisme gerelateerde klachten. Samen komen we tot de kern van jouw perfectionisme, vergroten we jouw weerbaarheid en leer jij jezelf nog beter kennen. We creëren een sterker mentaal fundament.
​
Wanneer schakel je professionele hulp in?
Denk aan professionele hulp als perfectionisme leidt tot: Uitstelgedrag of faalangst; Continu spanning of zelfs uitputting; Verlies van plezier in werk of studie; Relatieproblemen door hoge eisen. Lokale hulp-organisaties of jouw psycholoog hebben specifieke programma’s ontwikkeld voor perfectionisme. Therapeut Lotte biedt een stevig fundament met werkbare handvatten om jouw perfectionisme te lijf te gaan. Duidelijke stappen en acties geven je in rap tempo meer inzicht over jezelf en nieuwe mogelijkheden om de drang naar jouw (zelf-ontwikkelde) maatstaf van perfectie te doorbreken.
​
​
Bewezen effectieve behandelingen bij perfectionisme:
Cognitieve gedragstherapie (CGT) helpt jouw gedachten en gedragingen te herstructureren.
Acceptance + Commitment Therapy (ACT) leert je omgaan met imperfectie en handelen naar jouw waarden.
Zelfcompassie- en mindfulness-training vermindert zelfkritiek en spanning.
​
​
Wat voor zelfhulp kan je helpen bij perfectionisme in het dagelijks leven:
​
“Goed-genoeg” doelstellingen hanteren: denk na over en bepaal vooraf wat acceptabel is en stop bij dat punt.
Taak of taken opdelen: kleine stappen voorkomen verlamming door hoge eisen.
Oefen met imperfectie: lever eens een rapport in met een kleine schoonheidsfout. Als je vaak schoonmaakt, doe dan eens 1 dag iets minder of minder secuur. Als je het gevoel hebt dat je veel ballen tegelijk hoog moet houden, probeer dan eens een keer om er even 1 te laten liggen.
Social media dieet: minder vergelijking, meer rust.
EMDR zou mogelijk deels kunnen helpen wanneer bijvoorbeeld opvoeding een rol spelt bij je perfectionisme.
Groeiend perfectionisme in steden
In Amsterdam blijken na onderzoek veel meldingen binnen te komen van studenten met perfectionisme-gerelateerde studieproblemen. Deze problematiek kan mogelijk voor meer steden gelden, waarin de concurrentie hoog is en de druk tot presteren groot is. Ondernemers en professionals in de havenstad Rotterdam ervaren prestatiedruk, door een zeer competitieve markt. Ook hier geldt dat dergelijke ervaringen bij een groeiend aantal steden worden gemeld.
Studentenstad Utrecht heeft hoge academische standaarden. De universiteit biedt trainingen tegen prestatiedruk. Of dergelijke trainingen bij jonge mensen voldoende balans kunnen brengen in een maatschappij waarbij “meer, beter en mooier” voortdurend wordt geëtaleerd en overgewaardeerd, zal moeten blijken.
De meer filosofische vraag: “In wat voor maatschappij willen we leven?” is hierbij belangrijker geworden: Producten en diensten worden voortdurend met elkaar vergeleken en vernieuwende, steeds sneller inzetbare technologieën -soms nog niet doorontwikkeld, samen met de continue updates aan programmatuur- maken dat mensen het steeds moeilijker kunnen bijbenen.
Ondanks het feit dat A.I. hulp kan bieden bij diverse vraagstukken, is het uiteraard zo dat velen hiervan gebruik maken, waardoor concurrentie ofwel evenredig hoog kan blijven, ofwel dat de beste resultaten enkel bij de gebruiker komen te liggen met de beste A.I. modellen. Daarnaast lijkt A.I. overal voor inzetten langzaam een ongezonde situatie te kunnen worden door de mogelijkheid van AI tot het combineren van enerzijds het ontwikkelen van een kunstmatige “geveinsde” emotionele relatie met de gebruiker en het genereren van soms foutieve informatie. Zowel experts als diverse A.I. ontwikkelaars wijzen op deze bevindingen.
Diverse psychologen wijzen op de gevaren voor zowel de mentale als fysieke gezondheid en het afnemen van zowel creativiteit als het oplossingsvermogen door overmatig gebruik van o.a. A.I. technologie en het aanverwante overmatige telefoongebruik. Een door technologie gedomineerde maatschappij, industrie en media landschap, zal op langere termijn haast altijd schadelijke uitkomsten opleveren voor mens en klimaat, doordat de natuurlijke balans van veel zaken wordt verstoord.​​
Neurodiversiteit en perfectionisme
Hoogbegaafden en perfectionisme
​
Hoogbegaafdheid heeft kenmerken die in de ogen van niet-hoogbegaafden worden gezien als perfectionisme. Dit vraagt echter om opheldering. Bij de neurodivergentie hoogbegaafdheid en hoogbegaafden hoort een scherpere detailgerichtheid en bijvoorbeeld het pas kunnen starten met een opdracht of project wanneer het “grotere plaatje” duidelijk is. Eerder kan een hoogbegaafde vaak niet goed starten. Een grote drive en standaarden die bovengemiddeld zijn, zijn vanuit het perspectief van een hoogbegaafde geen hoge lat, maar een "normale" lat, waardoor bijvoorbeeld een niet-hoogbegaafde persoon al snel de conclusie trekt dat het om perfectionisme gaat. Het is noodzakelijk om het verschil van perspectief te herkennen en hierin onderscheid te maken.
​
​​
ADHD of ADD (ADHD-I) en perfectionisme
​
ADHD of ADD (ADHD-I) kent een vorm van perfectionisme, doordat mensen met een neurodivergent ADHD of ADD brein de neiging hebben om te willen voldoen aan de “normale” lat en het “normaal” functioneren zoals mensen die geen ADHD of ADD brein hebben. Faalangst kan hierbij meespelen, angst voor de angst door de overprikkelingen, chaos, kritiek en het daardoor maken van extra fouten, als gevolg van ADHD of ADHD-I (ADD). De overmatige kritische kijk op henzelf kan daardoor verlammend of verkrampt werken, waardoor zij taken gaan uitstellen, bovenop de moeite met het nemen van initiatief bij taken en de moeite met taken die een langdurende cognitieve belasting met zich meebrengen.
​
​​
Dyslexie en perfectionisme
​
Bij een brein met het neurodiverse kenmerk Dyslexie kan er sprake zijn van een laag zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen, waardoor overmatige zelfkritiek en het leggen van een te hoge lat zich kunnen ontwikkelen. Iemand met dyslexie kan dan gaan overcompenseren vanwege de uitdagingen op het gebied van taalvaardigheid. Perfectionisme kan zich ontwikkelen door het overmatig controleren van fouten wat vaak veel tijd in beslag neemt en het hebben van onzekerheid over gemaakte teksten. Dyscalculie is ook een neurodivergentie maar wordt door de maatschappij sneller geaccepteerd dan dyslexie.
Zeker wanneer dyslexie op latere leeftijd word geconstateerd, hebben er vaak op jongere leeftijd diverse gebeurtenissen plaatsvonden waarbij een persoon te maken heeft gehad met oordelen en het gevoel van vernedering door taalfouten en het als minder intelligent gezien worden (in plaats van het gezien zijn van de werkelijke capaciteit).
​
​​
Autisme Spectrum Stoornis (ASS) en perfectionisme
​
Bij ASS of AutismeSpectrum-Stoornis speelt perfectionisme een rol in de vorm van inflexibiliteit/rigide patronen op het gebied van structuur, orde en/of netheid. Personen met ASS of kenmerken van Autisme-Spectrum-Stoornis, kunnen moeilijker grenzen trekken en aangeven, omdat er sprake kan zijn van een dwangmatige manier van denken en doen. Mensen met ASS of ASS kenmerken willen het liefst voldoen aan de standaard en leggen druk op zichzelf om het goed te doen. Iemand met ASS voelt zich snel verantwoordelijk en werkt hard om geen half werk af te leveren, of om onzekerheid te compenseren.
​
​
Hoogsensitiviteit of HSP en perfectionisme
Hoogsensitiviteit of HSP kent ook het hebben van een scherp oog voor detail, gevoelig voor relationele sferen en een hoog verantwoordelijks-gevoel. Hierdoor kunnen hoogsensitieve mensen erg kritisch naar zichzelf gaan kijken en streven naar hoge maatschappelijke maatstaven. Sociale interacties en taakgerichte prestaties kunnen bij een HSP-er uitputtend gaan werken. Ook de angst voor de angst door overprikkelingen kan een rol spelen bij iemand met HSP.
​
Veelgestelde vragen over perfectionisme (FAQ)
Hoe weet ik of ik een perfectionist ben, of perfectionisme ervaar? Let op signalen zoals het hanteren van onrealistisch hoge eisen (vraag ook aan mensen, zoals familie of goede vrienden die je vertrouwt, of je deze eisen aan jezelf stelt, als je het gevoel hebt dit zelf niet goed te kunnen beoordelen), moeite om tevreden te zijn, angst om fouten te maken en uitstelgedrag omdat iets nog "niet goed genoeg" voelt. Zoek professionele hulp. Psychologen gebruiken meet-instrumenten zoals de Multidimensional Perfectionism Scale (Hewitt & Flett) of de Frost MPS om dit in kaart te brengen.
Wat is het verschil tussen perfectionisme en faalangst? Faalangst draait om het vermijden van mislukkingen, terwijl perfectionisme gaat over het constant willen behalen van extreem hoge standaarden. Ze komen vaak samen voor, maar perfectionisme kan ook bestaan zonder sterke faalangst. En andersom. Het is belangrijk om dit onderscheid te maken, want: bij faalangst speelt vaak ook perfectionisme, maar perfectionisme gaat niet altijd hand in hand met faalangst. Tenslotte is er nog de wederzijdse beïnvloeding tussen perfectionisme en een laag zelfbeeld. Deze twee kunnen elkaar in stand houden.
Kan perfectionisme leiden tot lichamelijke klachten? Ja, chronische stress door perfectionisme kan het immuunsysteem verzwakken, slaapproblemen veroorzaken en leiden tot spanningshoofdpijn, spierpijn of maagklachten.
Is perfectionisme altijd slecht? Niet altijd. Adaptief perfectionisme kan helpen bij motivatie en prestaties. Pas als de eisen onhaalbaar worden en het welzijn wordt geschaadt, spreekt men van maladaptief perfectionisme.
Hoe beïnvloedt perfectionisme relaties? Perfectionisten kunnen onbedoeld hoge eisen stellen aan partners, vrienden of collega’s. Dit kan leiden tot spanning, afstand en misverstanden. Sociaal opgelegd perfectionisme kan bovendien gevoelens van isolatie versterken.
Waarom lijkt perfectionisme vaker voor te komen bij jongeren in grotere steden? Onderzoek in Nederland laat zien dat prestatiedruk groter is in omgevingen met sterke competitie (universiteiten, high-performance bedrijven). Sociale media versterken dit door voortdurende vergelijking.
Welke therapieën werken zeer goed bij perfectionisme? CGT (Cognitieve Gedragstherapie) en ACT (Acceptance + Commitment Therapy) hebben de sterkste wetenschappelijke onderbouwing. Ook zelfcompassie- en mindfulness-interventies laten positieve effecten zien in klinische studies. Psycholoog Met Lotte in Breda heeft een specifieke methode ontwikkeld waarbij we dieper, meer lichaamsgericht en ervaringsgerichter te werk gaan om jouw perfectionisme.
Hoe kan ik zelf beginnen met het loslaten van perfectionisme? Start met het stellen van realistische doelen: Plan rustmomenten in je agenda. Oefen met het toelaten van kleine imperfecties. Verminder tijd op sociale media om minder blootgesteld te worden aan voortdurende vergelijkingen (en productaanprijzingen of –aanbiedingen via allerlei soorten slim en sympathiek ontworpen advertenties).
Kan perfectionisme terugkomen na therapie? Ja, omdat het deels een stabiel persoonlijkheidskenmerk is, kan het terugkeren onder stress. Nazorg, herhaling van oefeningen en blijvende aandacht voor zelfcompassie verkleinen het risico.
Hoe beïnvloedt perfectionisme mijn werkprestaties op de lange termijn? In het begin kan het leiden tot hoge productiviteit en nauwkeurigheid. Maar op langere termijn neemt de kans op fouten, stress, verminderde creativiteit, uitputting en lusteloosheid toe. Binnen de groep met het zogenoemde “kunstenaarsbrein” waarbij vaak trekken van perfectionisme spelen, kan dergelijke problematiek saboterend werken, schaamte met zich meebrengen en het vermijden van nieuwe creatieve projecten opleveren. Het kan verlammend werken in de workflow en verdrukkend werken op het enthousiasme over je gemaakte en geleverde werk.
Heeft perfectionisme invloed op studiekeuze of carrière? Zeker, perfectionisten kiezen soms studies of banen waarin ze denken foutloos te kunnen zijn, of ze vermijden carrières met veel publieke beoordeling. Dit kan keuze-mogelijkheden beperken.
Is perfectionisme cultureel bepaald? De basis kan overal voorkomen, maar de invulling verschilt per cultuur. In westerse, prestatiegerichte maatschappijen zoals Nederland ligt de nadruk veelal op individuele prestaties en vergelijken, waardoor problematiek met perfectionisme vaker voorkomt. Evenals gerelateerde klachten zoals stress, spanningen, Burn-Out of het voortdurende aanstaan van Burn-On, met mogelijke Burn-Out klachten op langere termijn als gevolg.