Interne Conflicten:

Positief desintegreren. Positief uit-één-vallen. Het leest als een tegenstrijdigheid en het wijst op een levensparadox. In een notendop: we groeien emotioneel via bewustwording van innerlijke conflicten. Juist waar het emotioneel schuurt en wrikt, daar bestaat de kans om als persoon – emotioneel, sociaal en moreel – te groeien. Bovendien worden we middels het uit-één-vallen een ander persoon. Of, in Dabrowski’s terminologie, we ontwikkelen een Persoonlijkheid. Dabrowski ziet Persoonlijkheid (hij schrijft het met een hoofdletter) niet als een gegeven, maar als zelfgecreëerde persoonlijkheidsstructuur die niet iedereen ontwikkelt.

​

Dabrowski stelde in zijn begeleidingspraktijk en onderzoek vast dat (sterke) emoties een katalysator kunnen zijn voor verregaande persoonlijke ontwikkeling, zelfs een voorwaarde zijn voor transformatie.

Een aangeboren gevoelig zenuwstelsel speelt volgens Dabrowski een belangrijke rol in het mogelijk maken van deze transformatie. Deze gevoeligheid, in interactie met invloeden vanuit de omgeving, stuwt innerlijke conflicten en de vorming van zelfbewustzijn. Zelfbewustwording van deze conflicten is onderdeel van een meergelaagde psychologische ontwikkeling tot Persoonlijkheid. 

​

Meerlagigheid:

De TPD is één van de weinige persoonlijkheidstheorieën een meerlagige theorie. Zij neemt namelijk nadrukkelijk in beschouwing dat het brein niet alleen primitieve, evolutionair oude, reflexmatige structuren huisvest, maar ook hogere, complexere, meer wilsbekwame structuren.  Meerlagigheid betekent derhalve dat zowel verscheidene hogere als lagere mentale processen, zoals motivaties, tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn en op elk gegeven moment gedrag kunnen beïnvloeden. Dit betekent ook dat lagere en hogere motivaties kunnen conflicteren en dat een dergelijk conflict zich kan afspelen zowel tussen individuen als binnen één en hetzelfde individu.

 

Sterker nog, meerlagigheid betekent dat één en dezelfde motivatie, bijvoorbeeld overlevingsinstinct, kan helpen beschermen tegen zowel primitieve bedreigingen (bijv. lichamelijk geweld) als tegen meer abstracte bedreigingen (bijv. een aanval op de eigen identiteit). De TPD impliceert dus niet dat lagere motivaties disfunctioneel zijn en genegeerd of ontkend dienen te worden. Maar het stelt wel dat persoonlijkheidsontwikkeling inhoudt dat lagere motivaties in toenemende mate in dienst komen te staan van wat individuen beschouwen als hun hogere motivaties.

​

Meerlagigheid in de behandeling:

Meerlagigheid verwijst in deze zin naar het gaandeweg herkennen en erkennen van meerdere, meer of minder gelaagde manifestaties van waardes als liefde, zelfbehoud of empathie. Dabrowski conceptualiseerde dat bijvoorbeeld liefde een andere betekenis, ervaring en uitingsvorm heeft als deze eenlagig wordt opgevat in plaats van meerlagig. Terwijl eenlagige liefde meer gericht is op eigenbelang, houdt meerlagige liefde rekening met de subjectiviteit van ieder mens. Meerlagige liefde is een meer universele ervaring van liefde voor alles wat er is. De emotionele ontwikkeling en de toegenomen complexiteit in het gevoelsleven gaan gepaard met een in gedrag geleefde waardehiërarchie. Hierbij komen ervaringen als stress, angst en zelftwijfel naar boven die door anderen geïnterpreteerd kunnen worden als pathologisch gedrag.

​

Dabrowski zag zijn theorie overigens niet als een ontwikkelmodel dat altijd opgaat; sommige psychologische ontwrichtingen vereisen een andere benadering.

​

Hoe de 'lagen' en groeidynamiek te interpreteren; Dabrowski beschrijft vijf lagen van ontwikkeling:

​

1. Primaire integratie

2. Eenlagige desintegratie

3. Spontane meerlagige desintegratie

4. Georganiseerde meerlagige desintegratie

5. Secundaire integratie

Een paar extra aandachtspunten bij de interpretatie van de ontwikkellagen:

Het is niet zo dat je eén laag als het ware volbrengt om vervolgens een volgende laag te ‘ontgrendelen’ (als was het een videogame). Centraal in de theorie staat het idee van meerlagigheid. Een persoon in ontwikkeling laat kenmerken van verschillende lagen zien. Bovendien is er ook sprake van groeidynamiek in de overgang tussen lagen. De beschrijving van de groeidynamiek in de lagen kan gezien worden als een verhelderend model.

​

De vijf overprikkelbaarheden.

Overprikkelbaarheden spelen een belangrijke rol binnen het ontwikkelpotentieel. Het gaat hierbij over een sterk verhoogde respons van het centrale zenuwstelsel op stimuli. De prikkeldrempel is lager en prikkels werken ‘dieper’ door. Dabrowski onderscheidt vijf overprikkelbaarheden die elk al op jonge leeftijd herkenbaar zijn: intellectueel, verbeeldend, emotioneel, sensueel en psychomotorisch.

 

Met name de intellectuele, verbeeldende en emotionele overprikkelbaarheid spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van een reflectieve en sensitieve belevingswereld. Dit schept de innerlijke omgeving voor complexe emoties die volgens Dabrowski de drijvende krachten zijn van verdere ontwikkeling. Ook de sensuele en psychomotorische overprikkelbaarheid kunnen bijdragen aan ontwikkeling, bijvoorbeeld door het intensiveren van innerlijke conflicten en het verrijken van een meerlagige perceptie. 

 

Er zijn 5 verschillende overprikkelbaarheden die zich elk al op jonge leeftijd herkenbaar manifesteren:

​

1. Emotionele overprikkelbaarheid

(emotional overexcitability)

2. Intellectuele overprikkelbaarheid

(intellectual overexcitability)

3. Verbeeldende overprikkelbaarheid

(imaginational overexcitability)

4. Sensuele overprikkelbaarheid

(sensual overexcitability)

5. Psychomotorische overprikkelbaarheid

(psychomotor overexcitability)

​